Umowa pożyczki - elementy charakteryzujące umowę pożyczki
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, biorący zaś zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości. W zależności od uzgodnień stron, realizacja postanowień umowy pożyczki polegać może na jednorazowym lub ratalnym przeniesieniu własności uzgodnionej ilości rzeczy, do których zalicza się także pieniądze.
Umowa pożyczki jest umową darmą, choć może zostać zawarta pod tytułem odpłatnym. W praktyce najczęściej świadczenie biorącego pożyczkę polega na zapłacie odsetek, bądź pobieraniu odsetek w rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku, jeśli były przedmiotem umowy, czy też na zezwoleniu na korzystanie z rzeczy bądź na udziale w zysku osiągniętym w związku z używaniem przedmiotu pożyczki [1].
Zgodnie jednak z art. 720 Kodeksu cywilnego umowa pożyczki wcale nie musi być oprocentowana. W konsekwencji oprocentowanie należy się pożyczkodawcy tylko wtedy, gdy zostało wprost przewidziane w umowie. Niezależnie od powyższego, nieoprocentowana pożyczka prowadzi do powstania korzyści po stronie pożyczkobiorcy. Wspomniana korzyść powinna być zaliczona do przychodów na podstawie przepisów o tzw. nieodpłatnych świadczeniach. Dotyczy to także sytuacji, w której pożyczka ma charakter całkowicie prywatny, a jej stronami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Przy określaniu wysokości nieodpłatnego świadczenia otrzymanego przez pożyczkobiorcę właściwe jest odwołanie się do średniego oprocentowania pożyczek, obliczonego na podstawie oprocentowania stosowanego przez kilka dużych banków [2].
Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej nie mającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ocena zgodności takich umów z zasadami współżycia społecznego została pozostawiona sądom dokonującym jej na podstawie znajomości zjawisk ekonomicznych i społecznych wyprowadzonej z doświadczenia życiowego [3].
Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być dla celów dowodowych stwierdzona pismem. W formie pisemnej powinny być także sporządzone odstąpienie od umowy, po spełnieniu przesłanek z art. 721 Kodeksu cywilnego, oraz wypowiedzenie, o którym mowa w art. 723 Kodeksu cywilnego.
Umowa pożyczki jest umową konsensualną, a w związku z tym dochodzi do skutku przez samo porozumienie stron. Konsekwencją takiego charakteru omawianej umowy jest to, że zawarcie jej nie musi być jednoczesne z wydaniem przedmiotu pożyczki. Na wypadek, gdyby po zawarciu umowy, a przed wydaniem przedmiotu pożyczki, pożyczkodawca zorientował się, że zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego kontrahenta, ustawodawca przewidział możliwość odstąpienia od umowy. Nie jest to jednak uprawnienie bezwzględne, ponieważ wyłączono je w sytuacji gdy pożyczkodawca w chwili zawarcia umowy wiedział o złym stanie majątkowym kontrahenta lub z łatwością mógł się o nim dowiedzieć. Natomiast wypowiedzenie, o którym mowa wyżej, dotyczy sytuacji, gdy termin zwrotu pożyczki nie został przez strony oznaczony w umowie. Wtedy to pożyczkodawca chcący odzyskać przedmiot pożyczki zobowiązany jest sporządzić i doręczyć pożyczkobiorcy pisemne wypowiedzenie. Od tego momentu dłużnik ma sześć tygodni na dokonanie zwrotu pożyczki, czyli przeniesienie prawa własności rzeczy będących przedmiotem pożyczki, z powrotem na pożyczkodawcę.
Mimo iż ustawodawca nie nakłada szczególnych rygorów na formę i treść sporządzanej umowy pożyczki, należy zadbać o kilka elementów, które dla dobra kontrahentów powinny się w umowie znaleźć. W związku z powyższym w umowie pożyczki nie powinno zabraknąć dokładnych danych pożyczkobiorcy, tj. adresu zamieszkania, numeru PESEL, oznaczenia dowodu tożsamości, którym się legitymuje. Należy ponadto wskazać wysokość pożyczki i ewentualnie datę jej spłaty. Bezwzględnie koniecznym jest także uzyskanie pokwitowania od pożyczkobiorcy, świadczącego o tym, że odebrał przedmiot pożyczki.
[1] Prof. Dr hab. E. Gniewek, Kodeks cywilny. Komentarz., 2010 r., art. 720 k.c., Legalis
[2] Wyrok WSA w Krakowie z 04.06.2009 r., sygn. akt I SA/Kr 957/08, Legalis
[3] Wyrok SN – IC z 27.07.2000 r., sygn. akt IV CKN 85/00, Legalis
