Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny
Polskie prawo rodzinne przewiduje obowiązek przyczyniania
się do zaspokajania potrzeb rodziny. W większości przypadków
wszelkie obowiązki związane z dostarczaniem środków utrzymania i
wychowania spełniane są dobrowolnie. Niemniej jednak zdarzają się
zbyt często sytuacje, w których istnieje potrzeba wystąpienia do
sądu o ustanowienie alimentów.
Sąd, uwzględniając powództwo uprawnionego, złożone na
podstawie art. 27 k.r.o., ustalając wielkość obowiązku przyczyniania
się do zaspokajania potrzeb rodziny, bierze pod uwagę nie tylko
indywidualne potrzeby każdego z członków rodziny, tak jak to ma
miejsce np.: w przypadku ustalania alimentów dla małoletniego
dziecka stron, ale także potrzeby zbiorowe rodziny jako całości.
Zakładając rodzinę i dokonując podziału ról, małżonkowie zobowiązują
się do zapewnienia rodzinie odpowiednich środków materialnych.
Jednocześnie każdy z członków rodziny ma prawo do zaspokajania
swoich usprawiedliwionych potrzeb, przy założeniu realizacji równej
stopy życiowej wszystkich członków rodziny.
Zaspokajanie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 k.r.o.,
to zaspokajanie indywidualnych potrzeb członków rodziny, w
szczególności zapewnienie wyżywienia, odzieży, higieny osobistej,
wykształcenia, ale także potrzeb rodziny jako całości, np. kosztów
związanych z utrzymaniem mieszkania. Przy ustalaniu obowiązku
przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd bierze pod
uwagę także możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków. Chodzi tu
przede wszystkim o zarobki i dochody, jakie zobowiązany uzyskiwałby
przy pełnym wykorzystaniu swoich sił fizycznych i zdolności
umysłowych, nie zaś o rzeczywiste zarobki i dochody.
W konsekwencji oznacza to, że nie powstanie obowiązek jednego z małżonków
zaspokajania potrzeb rodziny w miejsce drugiego z nich, jeśli ten w
sposób nieuzasadniony nie wykorzystuje własnych możliwości
zarobkowych.[1] Zadośćuczynienie obowiązkowi zaspokajania potrzeb
rodziny polega także na pracy każdego z małżonków we wspólnym
gospodarstwie domowym.
Problematycznie rysuje się kwestia przedmiotowych uprawnień
pomiędzy małżonkami znajdującymi się w separacji faktycznej, na
skutek zupełnego zerwania pożycia małżeńskiego, w momencie gdy nie
mają dzieci bądź też ich dzieci usamodzielniły się i nie pozostają
już we wspólnym gospodarstwie rodzinnym. W jednym ze swych orzeczeń
Sąd Najwyższy [2] przyjął stanowisko, że w takiej sytuacji obowiązek
przyczyniania się do potrzeb rodziny ustaje. W konsekwencji
separacja faktyczna małżeństwa bezdzietnego lub przy założeniu, że
dzieci się usamodzielniły, może spowodować oddalenie powództwa
o świadczenie z art. 27 k.r.o. Istnieje jednak pogląd, według
którego małżonek może dochodzić zaspokojenia potrzeb rodziny zarówno
wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich
utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma.[3]
Z pewnością jednak, jeśli jeden z małżonków doprowadzi do
zupełnego zerwania pożycia małżeńskiego i mimo braku rozwodu, założy
drugą rodzinę w sensie faktycznym, nie spowoduje to uchylenia
obowiązku przewidzianego w art. 27 k.r.o., ale wpłynie na
ukształtowanie tego obowiązku i jego zakresu. Na podstawie
przytoczonych wyżej argumentów, bezpieczne wydaje się podsumowanie,
że obowiązek wynikający z art. 27 k.r.o. jest aktualny, pod
warunkiem, że istnieje rodzina. Rodzinę zaś powinni tworzyć bądź
bezdzietni małżonkowie związani wspólnym pożyciem, bądź jeden z
małżonków, który pozostaje z dzieckiem we wspólnym gospodarstwie
domowym, w sytuacji separacji faktycznej.
Okoliczność zaś, że małżonek pozostający w separacji
faktycznej i nieobarczony obowiązkiem wychowywania dzieci, jest
zdolny do pracy zarobkowej i bądź pracuje, bądź ma możność taką
pracę uzyskać, sama przez się nie pozbawia go roszczenia do
współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych
potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej
małżonków.[4]
Obowiązek wynikający z art. 27 k.r.o. istnieje na równi z
małżeństwem. Obowiązek ten ulega zawieszeniu na czas orzeczonej
przez sąd separacji. Istnieje także możliwość zmiany prawomocnego
wyroku wydanego na podstawie art. 27 k.r.o., zwłaszcza w sytuacji
zawarcia między małżonkami ugody o przyczynianie się do zaspokajania
potrzeb rodziny w zakresie odmiennym, niż ustalił to sąd w wyroku.
Obowiązek ten natomiast definitywnie wygasa z chwilą uprawomocnienia
się wyroku orzekającego rozwód
[1] Wyrok Sądu Najwyższego z 26.05.1999 r., sygn. akt III CKN 153/99
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z 28.01.1998 r., sygn. akt II CKN 585/97
[3] Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego
z 16.12.1987 r., sygn. akt III CZP 91/86
[4] Uchwała Sądu Najwyższego z 13.10.1976 r., sygn. akt III CZP 49/76
