Porady prawne: Udzielenie darowizny. Kiedy, komu i w jakiej formie?
Ustawodawca, chcąc zapewnić ochronę interesów stron umowy darowizny, jak i zabezpieczyć interesy Państwa, w związku z podatkiem od spadków i darowizn, wprowadza szczególną formę konieczną dla oświadczenia darczyńcy o przekazaniu darowizny. Mowa tu o formie aktu notarialnego, przewidzianej w art. 890 § 1 k.c., której niezachowanie prowadzić może do nieważności umowy. Dlaczego tylko „może”. Otóż czynność prawną, tj. darowiznę udzieloną w formie innej niż akt notarialny, można uzdrowić w sposób przewidziany w przepisach, poprzez spełnienie przyrzeczonego świadczenia czyli przekazanie przedmiotu darowizny osobie, którą chcemy obdarować. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, tak jak to się dzieje np. w przypadku nieruchomości, gdzie forma aktu notarialnego jest wymagana bezwzględnie.
W świetle przytoczonego wyżej przepisu, oświadczenie darczyńcy, które nie zostało złożone w formie aktu notarialnego, powoduje, że umowa w zasadzie jest nieważna. Ustawodawca przewidział jednak dla instytucji darowizny wyjątek, o którym mowa wyżej, gdzie skutki braku formy anulują się i to z mocą wsteczną. Sposobem na uleczenie wadliwej umowy darowizny jest jej wykonania, tj. innymi słowy wydanie przedmiotu umowy przez darczyńcę i przyjęcie go przez obdarowanego. W praktyce będzie to przelanie pewnej kwoty pieniężnej na konto obdarowanego, czy też przekazanie mu kluczyków i dokumentacji w przypadku darowania samochodu. Ponadto, jeśli nie mamy do czynienia z sytuacją, gdy ustawa przewiduje bezwzględne zachowanie formy szczególnej, forma darowizny może być formą pisemną, ustną lub też być po prostu wydaniem rzeczy darowanej, tak jak to ma miejsce w przypadku ofiarowania komuś prezentu. Biorąc to pod uwagę, nawet jeśli forma nie zostałaby zachowana, a doszłoby do dobrowolnego wykonania darowizny, to darczyńca nie może żądać zwrotu świadczenia powołując się na to, że nie był do niego zobowiązany.
Analiza omówionych wyżej zagadnień mogłaby prowadzić do wniosku, że przewidziana przez ustawodawcę forma aktu notarialnego jest pozbawiona większego sensu, zwłaszcza w świetle dodatkowych kosztów, które trzeba byłoby ponieść w związku z wizytą u notariusza. W rzeczywistości jednak zawarcie umowy darowizny w formie aktu notarialnego znacznie ułatwia dochodzenie praw na drodze sądowej w razie niespełnienia przyrzeczonego przez darczyńcę świadczenia. Niedochowanie tej formy nie zamyka jednak obdarowanemu możliwości dochodzenia wykonania darowizny kategorycznie. W procesie dowodzenia faktu zawarcia umowy darowizny można się bowiem posłużyć przesłuchaniem stron (za ich zgodą) lub jakimkolwiek pismem potwierdzającym udowadnianą okoliczność, a to np.: oświadczeniem obdarowanego o przyjęciu darowizny, dowodem stwierdzającym przekazanie darowizny w postaci pieniężnej jak np. przekaz pocztowy lub pokwitowanie obdarowanego.[1] Proces dowodzenia zawarcia umowy darowizny będzie także utrudniony dla darczyńcy, gdy ten będzie chciał darowiznę wykonaną bądź niewykonaną odwołać i w związku z powyższym wda się w spór z obdarowanym.
[1] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17.10.1995 r., sygn. akt SA/Rz 610/95
